Ręczny świder ogniowy

Jeśli chodzi o praktykę, pierwszą styczność ze  świdrem ręcznym miałem na wiosennym zlocie reconnet 21.04.2012. Wtedy pierwszy raz mając do dyspozycji gotowe materiały zacząłem świdrować tradycyjnym sposobem w celu uzyskania żaru – nie udało się. Świder wypadał mi z gniazda podkładki, nie umiałem dociskać i jednocześnie szybko obracać a moje ręce szybko się zmęczyły. Wcześniej informacje jakie posiadałem na ten temat, były tylko teoretyczne z opisów i ilustracji w książkach oraz filmach instruktażowych, które oglądałem. Zobaczenie, jak to wygląda na żywo umocniło mnie w przekonaniu że zasada działania jest bardzo prosta, jednak cały proces niecenia i otrzymania ognia jest trudny, bo wymaga odpowiednich umiejętności i wcześniejszego przygotowania. Wracając do domu, zabrałem ze sobą podkładkę i kilka świdrów i od tego czasu zacząłem zagłębiać  się w prymitywną technikę niecenia ognia, którą do dzisiaj używają ludzie odizolowani od cywilizacji. Parę dni po zlocie zebrałem własne materiały i wtedy pierwszy raz udało mi się osiągnąć sukces.

Nóż, podkładka, podstawka na żar, świder, rozpałka

Ręczny świder ogniowy – to prymitywy i naturalny sposób otrzymywania ognia, polegający na poruszaniu świdra rękami tak, aby wprawić go w ruch wirujący pod kątem 90° jednocześnie wywierając nacisk stosunku do podstawki. Prędkość obracającego się świdra oraz nacisk wytwarza tarcie w gnieździe podstawki, w następstwie czego powstaje drobny pył, który wraz ze wzrostem temperatury łączy się w grudkę, która zaczyna się tlić. Powstały żar ma temperaturę około 400° C, wystarczy go przenieść do rozpałki i rozdmuchać aby otrzymać płomień.

Kilka metod świdrowania:
- świdrowanie tradycyjne, gdzie dłonie zsuwają się w dół
- świdrowanie rotacyjne, podczas którego dłonie ciągle balansują na świdrze, bez opadania rąk
- świder z przegubem, gdzie świder może mieć długość kilku centymetrów
- świder z przywiązanymi kciukami
- świdrowanie wilgotnym świdrem lub w wilgotnej podkładce.

To bardzo ogólnie przedstawione sposoby świdrowania, które mogą być ze sobą połączone. Będę to opisywał w przyszłości w tematyce ognia, wraz z nabyciem odpowiedniego doświadczenia praktycznego. Dzisiaj największe doświadczenie mam w najbardziej pospolitym sposobie, przy którym ręce zsuwają się w dół podczas kręcenia świdrem, dlatego go opisuję.

Część świdrów

Świder powinien przede wszystkim suchy, okrągły w swoim przekroju i prosty o długości mniej więcej 50 - 60 cm, mogą być oczywiście dłuższe i krótsze, jednak według mnie najlepiej spisują się świdry o podanej długości. Najlepiej, żeby  średnica świdra miała wartość zbliżoną do 0,5 cm i była mniej więcej taka na całej długości. Ułatwi nam to pracę bo za jednym ruchem dłoni wykonamy więcej obrotów. Łatwo o taki świder w przypadku leszczyny zwyczajnej lub pałki wąskolistnej, natomiast w przypadku łopianu większego jest to trudne.

Świdry z pałki szerokolistnej

 Należy wiedzieć, że im grubszy świder tym większy nacisk musimy wywrzeć do podstawki, dłużej i szybciej musimy świdrować  - bardziej się męczymy. W niektórych pędach lub gatunkach roślin jednorocznych, dwuletnich które używamy na świder np. łopian większy (dwuletnia) , nawłoć kanadyjska, konyza kanadyjska (jednoroczne) w środku przekroju jest gąbczasty miękki rdzeń otoczony zdrewniałą twardą łodygą. W takich przypadkach musimy wybrać taki świder, który będzie miał odpowiednią grubość zdrewniałej warstwy łodygi na tyle, aby się nie złamał podczas świdrowania. 

Zbiór świdrów z konyzy kanadyjskiej

Ogółem na świder możemy używać wszystkich roślin, które spełniają funkcje świdra, nie ważne czy to robinia, wierzba, wiąz czy róża. Ze świdrów trzeba usunąć pozostałe pędy, liście, korę, warto wygładzić świder nożem, krzemieniem ; dzięki temu łatwiej i szybciej będziemy  świdrować i zapobiegniemy powstawaniu pęcherzy na dłoniach. Dodatkowo podczas świdrowania pojedyncze włókna ze świdra nie będą nam rozsypywać tworzącej się grudki pyłu, żaru.

W wielu przypadkach najczęściej jest tak, że świder ściera się w większej ilości niż podkładka bo jest bardziej miękki niż podkładka. Zależy to konkretnie od rodzaju rośliny jaką użyjemy na świder i podkładkę. Według mnie najbardziej współgrającym świdrem, który pasuje do różnych gatunkowo podkładek jest konyza i nawłoć kanadyjska oraz pałka, lecz w mniejszym stopniu.  Bardzo łatwo o idealny materiał z wyżej wymienionych roślin. Może nam się udać osiągnąć żar, kiedy użyjemy zestawu lipa-dąb (podkładka-świder), jednak nie jest to najlepszy wybór. 

Pospolicie występuje wiele innych gatunków, które bez problemu znajdziemy, dlatego warto wybierać najlepsze materiały, jakie oferuje nam natura. Na początek polecam proste łatwo dostępne materiały np. konyza, nawłoć, pałka na świder a na podkładkę świerk, jodłę, lipę. Każdy świder ma inne właściwości, niektóre cechy się tylko pokrywają. Zbiór świdrów roślin jednorocznych i dwuletnich trwa od późnej jesieni, od czasu kiedy łodyga przemarznie i zdrewnieje do wiosny, kiedy stare rośliny zaczną się rozkładać i nie będą już twarde tylko miękkie, czasem puste w środku. Roślina naturalnie obumarła, zdrewniała i wysuszona siłą wiatru jest idealnym świdrem. Kiedy zerwiemy wcześniej takie rośliny i wysuszymy, łodygi nie staną się twarde, będą miękkie i zgniją. W przypadku innych roślin np. lipa, klon, dąb, bez, zbiór trwa cały rok, wystarczy znaleźć uschnięty prosty patyk lub ściąć żywy i wysuszyć.

Podkładka zarówno jak świder musi być sucha, twardość mniej więcej zbliżona do świdra którego używamy ; podkładki są z miękkiego gatunkowo drewna np. sosna. Najlepiej spisującą się podkładki świerkowe i jodłowe, drewno o białej, jasnej barwie ze środka pnia drzewa. Łatwo sprawdzić, czy podkładka jest miękka, dociskamy paznokciem i zauważamy ślad na powierzchni drewna. Drewno nie może być spróchniałe, z zawartością żywicy lub grzybni. Długość  teoretycznie może być dowolna, można sobie poradzić z podkładką o długości kilku centymetrów, jednak jest to nie poręczne. Najlepiej do treningów przygotowywać sobie podkładki o długości 20-30cm ; szerokość musi większa przynajmniej o 0,5 cm niż średnica świdra.  Przeważnie szerokość podkładek których używam to  1,5 – 4 cm, pozwala to na świdrowanie po obu stronach podkładki, wykorzystując maksimum drewna. Grubość podkładki to około 1 cm, w zależności jak gruby świder stosujemy. Im grubsza podkładka, tym większą pracę musimy wykonać, żeby powstało więcej pyłu. Podkładka nie musi być z drewna, z powodzeniem możemy wykorzystać do tego grzyba np. błyskoporka podkorowego.

Gdy mamy już świder i podkładkę możemy przejść do niecenia ognia. Najpierw w podkładce robimy małe zagłębienie czubkiem noża, paznokciem lub ostrą skałą. Końcówkę świdra ścinamy, prawie na płasko, tworząc małe wybrzuszenie po środku.  Pod miejsc, w którym świdrujemy kładziemy podkładkę na żar, najlepiej żeby był to suchy liść, płaska skała lub suchy kawałek drewna. W przypadku kiedy na podstawkę na żar użyjemy wilgotnego, żywego drewna gorący pył będzie oddawał część swojej temperatury poprzez co będziemy musieli wykonywać więcej pracy, próba może się nie udać.

Następnie przykładamy świder do zagłębienia i bardzo lekko zaczynamy dociskać i obracać świdrem. Na początku czujemy duży opór, po chwili świder w podkładce wywierci odpowiednie gniazdo, po czym zaczynamy szybciej świdrować. Zdarza się, że podczas pierwotnego świdrowania nie będzie odpowiedniego tarcia i świder nie będzie się ścierał tylko polerował. Wtedy do gniazda sypiemy kilka ziarenek suchego piasku i zaczynamy ponownie świdrować, najpierw powoli aż piasek spełni swoją rolę i wysypie się. Po paru sekundach intensywnego świdrowania zacznie pojawiać się lekki dym, wtedy odkładamy świder. Zebrany pył dookoła gniazda podstawki możemy zsypać na podstawkę na żar.

 

Musimy teraz wyciąć nacięcie w podkładce, poprzez które będzie spadał pył na podstawkę na żar. Odpowiednie nacięcie jest bardzo ważne, wręcz kluczowe na tym etapie – kiedy mamy już pozostałe materiały. Powszechnie w literaturze uważa się, że nacięcie przypomina literę „V”. Przede wszystkim chodzi o to, aby nacięcie zwężało się ku górze. Na dole podkładko wycięcie musi być szerokie aby było miejsce na zbierający się pył.  Wycięcie nie może zajmować większej części gniazda w podkładce, bo świder zacznie nam wypadać i próba się nie powiedzie. Najlepiej wyciąć tak do połowy, w końcu świder musi mieć się na czym ścierać.

Kolejna próba

Siadamy na w miarę równym terenie w wygodnej pozycji, tak aby nic nie krępowało naszych ruchów, podkładkę dociskamy nogą i przechodzimy do świdrowania. Świder należy obracać pod kątem 90°, aby drewno równo się ścierało. Świdrowanie bardziej od boku lub przodu może spowodować, że świder nam się złamie lub zacznie wypadać. Kiedy mamy suche dłonie, warto przed świdrowaniem splunąć na dłonie lub posmarować lekko świder na całej długości –ja nie stosuję tego sposobu.

Tak jak wcześniej najpierw świdrujemy powoli i delikatnie dociskamy, jednostajnie zwiększając siłę docisku i szybkość obrotów, po kilkunastu sekundach przy odpowiedniej sile zacznie pojawiać się intensywny dym. Nie da się określić kiedy należy przestać świdrować. Tylko praktyczne działanie podpowie nam na przyszłość, kiedy przestać świdrować, aby powstała grudka żaru. Gdy leci intensywny dym świdrujemy jak najszybciej, cały czas dociskając.

Przerywamy świdrowanie i delikatnie odkładamy świder na bok – w bezpieczne i suche miejsce, byłby problem gdybyśmy gorącą końcówkę świdra włożyli np. w śnieg a próba by się nie udała. Delikatnie podnosimy nogę, odsuwamy podkładkę i obserwujemy. Trzeba wiedzieć, żeby nie dmuchać, bo wydychane powietrze zawiera parę wodną. Zebrany pył jednoczy się i scala się w tlącą grudkę żaru, którą przenosimy do rozpałki. Jeśli żar nie powstanie, świdrujemy dalej, pozostawiając ciemny pył.  Czasami grudka żaru zespoli się z podkładką lub podstawką na żar, wtedy musimy uważnie ją rozdzielić i dopiero przenieść na rozpałkę. Kiedy dysponujemy jakąś hubką do krzesiwa tradycyjnego, możemy sobie nią pomóc zwiększając objętość  tlącą się. Łatwiej rozdmuchamy rozpałkę, która jest wilgotna. 

Świdrowanie tak jak wspomniałem trwa kilkanaście sekund, metody trzeba spróbować i po prostu nauczyć się odpowiednio obchodzić ze świdrem. Podczas pierwszych prób najwięcej jesteśmy w stanie się nauczyć, na wiele pytań sami znajdujemy odpowiedź, za każdym razem wiemy co musimy poprawić i zrobić lepiej na następny raz, wyciągamy wnioski i przy okazji ćwiczymy niezbędnie potrzebną kondycję do tej techniki. Już po kilku, kilkunastu udanych próbach będziemy mieli odpowiednie informacje teoretyczne i praktyczne, które później pozwolą nam na osiągnięcie żaru bez wcześniejszego przygotowania fizycznego. Musimy wiedzieć jakie gatunki i zestawy stosujemy na świder i podkładkę, trzeba zrozumieć na czym to polega – wiele nam to ułatwi. Będę opisywał poszczególne materiały, zestawy te popularne i rzadkie.